Rys Historyczny Klasztoru

Zachowane dokumenty przemawiają za tym, by datę fundacji wyszogrodzkiej przenieść na okres początku XV wieku. Jednym z takich dokumentów, niebudzących żadnych wątpliwości, jest dekret fundacyjny papieża Innocentego VII (1404-1406) z 30 stycznia 1406. Dekret wysłał po śmierci swego poprzednika Grzegorz XII na ręce księcia Janusza Starszego 19 grudnia tegoż roku. Za późniejszym okresem fundacji przemawia również najstarsza tradycja zakonna, przekazana przez prowincjała o. Adama Goskiego, który w latach 1612-15 wizytował klasztory. Przy wizytacji klasztoru wyszogrodzkiego pozostawił następującą notatkę: "Klasztor był założony w roku 1408 przez Janusza Starszego (zm. 1429), księcia Mazowsza i Rusi. Z jego funduszów została rozpoczęta budowa klasztoru i kościoła".

Pierwotny kościół posiadał prezbiterium murowane z cegły, w stylu gotyckim. Nawa główna była prawdopodobnie drewniana, chociaż wzniesiono murowane fundamenty. Z powodu braku funduszów nie wznoszono dalszych ścian oporowych z cegły, lecz dano je z drewna i pokryto zwyczajnym dachem. W 2 poł. wieku XV i w 1 poł. wieku XVI klasztor najprawdopodobniej dzielił koleje losów miasta: doznawał licznych napadów, zniszczeń i pożarów. Dopiero bliższe dane o klasztorze przekazał wyżej wspomniany prowincjał, Adam Goski: "Dnia 16 września 1510 roku kościół ten wraz z wielkim ołtarzem został po święcony przez biskupa Mikołaja... sufragana kościoła gnieźnieńskiego... na chwałę Bogu Wszechmogącemu i na pamiątkę zwiastowania NMP... Do tej konsekracji przyczynili się zacni mężowie: Mateusz, były burmistrz Wyszogrodu, i Jan Lyp, starszy rajca miasta. Należy się za nich modlić jako za dobrodziejów". Z przekazanych informacji Goskiego wynika, że kościół został już całkowicie zbudowany z cegły i nosił wezwanie Wszystkich Świętych. W roku 1661 pożar zniszczył kościół i klasztor. Po tej klęsce franciszkanie otrzymali zezwolenie na uruchomienie własnej cegielni celem wyprodukowania cegły do odbudowy kościoła. Odnowiony i rozbudowany w stylu barokowym kościół otrzymał nowy tytuł, aktualny do dziś: Najświętsza Panna Anielska i święci Franciszek i Antoni Padewski. Konsekracji dokonał sufragan żmudzki, biskup Stanisław Święcicki. Nowy klasztor od fundamentów wystawił o. Hadrian Mikulski ok. 1684. Z tego okresu pozostała część jednego skrzydła, przylegająca do prezbiterium od strony północnej. Dokładny opis kościoła i klasztoru wyszogrodzkiego z roku 1764 znajdujemy u o. Bonawentury Makowskiego. Klasztor zbudowany został w kształcie podkowy, pokryty gontami; kościół murowany i dobrze sklepiony Nowe krużganki od głównych drzwi wejściowych kościoła pod prezbiterium pokryte gontami. Dwa frontony: jeden starszy, na tyłach wielkiego ołtarza przy prezbiterium i zwrócony na wschód; drugi od strony zachodniej, z głównym wejściem. Na cmentarzu kościelnym postawiono drewnianą dzwonnicę z dwoma dzwonami.

Wielką i cenną ozdobą kościoła był łaskami słynący obraz Matki Bożej. Przekazał go kościołowi w roku 1697, za zgodą biskupa płockiego, Andrzeja Załuskiego - Michał Lasocki, podkomorzy wyszogrodzki. Franciszkanie przebywali w Wyszogrodzie do roku 1804, kiedy to rząd pruski przeniósł zakonników do Dobrzynia, a kościół z klasztorem oddał protestantom wyznania augsburskiego. Po II wojnie światowej klasztor został ponownie objęty przez franciszkanów. Do jego odzyskania przyczynił się wydatnie o. Aleksander Żuchowski, podejmując wiele starań w Kurii Płockiej. On też 2 kwietnia 1945 otrzymał nominację na przełożonego klasztoru w Wyszogrodzie. Kościół franciszkański poświęcił wcześniej ks. Krawczynski, ówczesny proboszcz wyszogrodzki. Formalne objęcie w posiadanie dawnej placówki miało miejsce 26 listopada 1945. W imieniu Urzędu Prowincjalskiego dokonali tego: o. Aleksander Żuchowski i o. Witalis Jaśkiewicz, gwardian niepokalanowski.

Kościół o prezbiterium gotyckim, zdobnym w piękne fiale, pokryte czołganką. Nawa główna barokowa. W wielkim ołtarzu obraz MB Anielskiej malowany przez br. Konrada Zająca z Niepokalanowa (1951). Kościół, wskutek zużycia, zaniedbań w konserwacji w ciągu kilkudziesięciu lat, działań wojennych i w wyniku akcji przeciwpowodziowej (detonacja ładunków trotylu na Wiśle) uległ zniszczeniu w 65 procentach. Po odzyskaniu go franciszkanie przystąpili do remontu, który trwał etapami w latach 1945-65. W latach 1980-89, kościół został ponownie poddany gruntownemu remontowi od dachu aż do posadzki. Dokonano wtedy regotyzacji prezbiterium i kaplicy Św. Anny, zainstalowano zabytkową ambonę, dwa boczne ołtarze: Matki Boskiej Częstochowskiej i Św. Antoniego, nowe drzwi wejściowe, kraty barokowe w kruchcie, ławki, konfesjonały, balustrady.... Ufundowano też dwa dzwony, dla których wzniesiono dzwonnicę. W roku 1992 odrestaurowano ołtarz główny. Z dawnego klasztoru pozostało jedno wątłe skrzydło. Przez długie lata służyło ono skromnemu bytowaniu kilku zakonników. Generalnej przebudowy wnętrza domu dokonano w latach 1977-78, ale ciasnota miejsca w dalszym ciągu dawała się we znaki. W maju 1984 roku, otrzymano zezwolenie władz i rozpoczęto dzieło rozbudowy klasztoru, według projektu inż. arch. Marii Rutkiewicz z Płocka. Po trzech latach budowę ukończono. Nowe skrzydło ma wiele dogodnych jak na ten czas pomieszczeń, wyposażonych i zagospodarowanych zgodnie ze swoim przeznaczeniem: na zamknięte indywidualne rekolekcje dla duchownych i osób świeckich.